Diareya uchun nima yaxshi? Ich ketishini qanday tushunasiz?
Diareya har bir inson hayoti davomida ko’p marta duch keladigan sog’liq muammolaridan biridir. Bu mustaqil infektsiya yoki ozuqaviy kasallik bo’lishi mumkin yoki boshqa kasallikning alomati bo’lishi mumkin. Doimiy hojatxonaga borish zarurati tufayli kundalik va ish hayotini juda qiyinlashtiradigan sog’liq muammolaridan biridir. Shu sababli, diareya bilan og’rigan odamlarning eng ko’p so’raladigan savollari diareya uchun nima yaxshi va uy sharoitida davolanish usullari kabi savollarni o’z ichiga oladi.
Diareya nima?
Diareya – tez-tez defekatsiya qilish, ichak harakati tufayli suvli va yumshoq bo’lgan holat. Ko’pincha, u bir necha kun ichida o’z-o’zidan tuzalib ketadi va hech qanday davolanishni talab qilmaydi.
Biroq, diareya o’tkir yoki surunkali bo’lgan holatlar mavjud. O’tkir diareya bir yoki ikki kun davomida sodir bo’lgan va o’z-o’zidan yaxshilanadigan diareyani nazarda tutadi. Bu virusli yoki bakterial infektsiya natijasida yuzaga kelishi mumkin.
Bundan tashqari, oziq-ovqat zaharlanishi tufayli kamdan-kam uchraydi. O’tkir diareya turli mamlakatlar yoki shaharlarga qisqa muddatli sayohatlar paytida yoki kundalik tartib va ovqatlanish odatlari o’zgarganda ham paydo bo’lishi mumkin. Bu xalq orasida «Sayohatchi diareya» deb ham ataladigan tur.
Surunkali diareya kamida 4 hafta davom etadigan diareya deb ta’riflanadi. O’z-o’zidan surunkali diareya sog’lom odamlarda juda kam uchraydi va odatda ichaklarni o’z ichiga olgan ovqat hazm qilish tizimi kasalliklarida, masalan, Çölyak yoki Kron kasalligida kuzatiladi.
Diareya ichak harakati bilan bog’liq bo’lganligi sababli, diareya ichak kasalligi bo’lgan odamlarda ko’proq uchraydi. Buning oldini olish uchun davolanish uchun tekshiruvdan o’tish kerak. Aks holda, bu holat odamlarning kundalik hayotiga salbiy ta’sir qiladi va bemorlarning turmush darajasini sezilarli darajada pasaytiradi.
Jiddiy suv va elektrolitlar yo’qotilishiga olib keladigan diareya e’tiborga olinishi va davolanishi kerak bo’lgan holatdir. Oziqlanish yoki engil infektsiyalardan kelib chiqqan diareya odatda bir necha kun ichida hech qanday davolanishni talab qilmasdan o’z-o’zidan tuzalib ketadi.
Biroq, uzoq davom etadigan diareya yoki doimiy diareya holatlarida, ushbu muammoning sababini sog’liqni saqlash muassasasiga murojaat qilish orqali o’rganish va shunga mos ravishda davolashni qo’llash kerak.
Diareya belgilari qanday?
Diareya juda ko’p turli xil belgilarga ega. Ba’zi bemorlarda bu alomatlar yolg’iz bo’lsa-da, ba’zi bemorlarda ko’plab alomatlar birgalikda paydo bo’lishi mumkin. Semptomlarni keltirib chiqaradigan sabab, albatta, bor. Diareyaning asosiy sabablaridan qat’i nazar, eng ko’p uchraydigan alomatlar orasida;
- To’satdan paydo bo’lishi yoki doimiy ravishda davom etishi mumkin bo’lgan ko’ngil aynishi,
- Ko’pincha ko’ngil aynish bilan birga keladigan qorin og’rig’i,
- Anormal va tez ichak harakatidan kelib chiqqan kramplar,
- Defekatsiyadan keyin ham davom etadigan shishish hissi,
- Suvsizlanish (tana suvsizlanadi),
- Ba’zi diareya turlari bilan birga bo’lishi mumkin bo’lgan isitma
- Hech qanday ehtiyoj bo’lmasa ham, hojatxonaga borish va ichaklarni bo’shatishning doimiy hissi
- Oddiy kunlardan farqli o’laroq, defekatsiya juda ko’p.
Ushbu alomatlar odatda bir necha kun ichida yo’qoladi. Aks holda, shifokorning yordami talab qilinadi. Chunki boshqa kasallikning alomati sifatida paydo bo’lishi mumkin bo’lgan diareya yanada jiddiy sog’liq muammolariga olib kelishi mumkin.
Diareya sabablari nima?
Diareyani keltirib chiqaradigan asosiy viruslar orasida:
- Norwalk virusi,
- Sitomegalovirus
- Virusli gepatit bor.
Rotavirus deb nomlanuvchi virus turi ko’pchilik bolalardagi diareyaning sababidir.
Ulardan tashqari, Covid-19 ni keltirib chiqaradigan virus ko’ngil aynish va diareyani ham keltirib chiqarishi ma’lum. Kontaminatsiyalangan oziq-ovqat yoki suvga asoslangan bakteriyalar va parazitlar tanaga kirishi mumkin. Bu bakteriyalar va parazitlar ham diareyaga olib kelishi mumkin.
Bundan tashqari, ko’plab bakterial kasalliklarni davolashda ishlatiladigan antibiotiklar ichakdagi foydali bakteriyalarning o’limiga olib keladi. Bunda ichak tartibi buziladi va diareya paydo bo’ladi.Bundan tashqari, saratonni davolashda qo’llaniladigan dorilar va tarkibida magniy bo’lgan antasidlar ham ich ketishiga olib keladi.
Ba’zi odamlar sut va sut mahsulotlarida mavjud bo’lgan laktoza hazm qilishda qiyinchiliklarga duch kelishadi. Bunday odamlar sut va sut mahsulotlarini iste’mol qilgandan keyin diareyaga duch kelishlari mumkin. Odamlar yoshi ulg’aygan sayin, laktoza hazm bo’lishiga yordam beradigan fermentlar soni kamayadi. Shuning uchun laktoza intoleransi bo’lgan odamlar yoshi ulg’aygan sari diareya bilan tez-tez duch kelishlari mumkin.
Diareyani qanday aniqlash mumkin?
Diareyani aniqlash uchun birinchi navbatda bemorning kasallik tarixi tekshiriladi. Bundan maqsad, bemor qanday dori-darmonlarni iste’mol qilishini va u iste’mol qiladigan ovqatlarni o’rganishdir. Keyin diareyaga nima sabab bo’lganini aniqlash uchun bir qator fizik tekshiruvlar va testlar o’tkaziladi.
Ushbu testlarga qon testi, najas testi, moslashuvchan sigmoidoskopiya yoki kolonoskopiya kiradi. To’liq qon testi shifokorga diareyaga nima sabab bo’lganini tushunishga yordam beradi. Biroq, najas testi najasda biron bir bakteriya yoki parazit bor-yo’qligi haqida aniq natijalarni berishi mumkin.
Bundan tashqari, bemorning to’g’ri ichakka o’rnatilgan nozik, yoritilgan naycha yordamida shifokor yo’g’on ichakni ko’rishi va biopsiya olishi mumkin. Moslashuvchan sigmoidoskopiya yo’g’on ichakning pastki qismini ko’rish imkonini beradi, kolonoskopiya esa shifokorga butun yo’g’on ichakni ko’rishga yordam beradi. Shunday qilib, aniq va to’g’ri tashxis qo’yish mumkin bo’ladi.
Davolash qanday?
Suvli diareya uchun nima foydali, toksik diareya uchun nima foydali, homiladorlik paytida ich ketish uchun nima foydali, jamiyatimizda eng ko’p beriladigan savollardan. Diareyaning barcha turlari ko’pincha asosiy sababga ega. Diareyani davolash uchun asosiy sababni davolash kerak.
- Bakteriyalar keltirib chiqaradigan diareyani davolashda antibiotiklardan foydalanish mumkin.
- Biroq, antibiotiklar virus keltirib chiqaradigan diareyani davolashda hech qanday tarzda ishlamaydi.
- Homilador ayollar uchun ko’plab oziq-ovqatlarni iste’mol qilish xavfli bo’lgani uchun ularga ko’p miqdorda suv iste’mol qilish tavsiya etiladi.
- Bundan tashqari, shakarli va yog’li ovqatlar iste’molini kamaytirish ham diareyani davolashda ijobiy rol o’ynaydi.
- Diareya uchun foydali bo’lgan oziq-ovqatlar orasida ba’zi dorivor choylar va qahvalar mavjud va bu qahva diareya uchun yaxshimi degan savolga ham javobdir.
- Yogurt, baliq, kartoshka pyuresi, pishirilgan go’sht, guruchli bo’tqa va banan kabi kaliy va oqsil miqdori yuqori bo’lgan oziq-ovqatlarni iste’mol qilishni ko’paytirish foydalidir.
- Kattalardagi diareya va chaqaloqlarda diareya o’rtasida farqlar mavjud. Chunki chaqaloqlar har bir taomni iste’mol qilishlari mumkin emas. Emizgan chaqaloqlarda diareya bo’lsa, tez-tez emizish muhimdir.
- 6 oydan katta chaqaloqlar emizishdan tashqari, don va sabzavotlar kabi oziq-ovqatlardan foydalanishlari mumkin.
Ba’zida uyda qo’llanilishi mumkin bo’lgan usullar o’tmaydigan diareya bilan nima qilish kerakligi haqidagi savolga javob bo’lmasligi mumkin. Bunday hollarda shifokorga murojaat qilish foydalidir. Qorin og’rig’i va diareya uchun nima yaxshi – eng ko’p beriladigan savollardan biri. Qorin og’rig’ini yo’qotish uchun ichaklarda issiq latta ushlab turish foydali bo’lishi mumkin. Barcha mumkin bo’lgan usullardan tashqari, ko’p miqdorda suv iste’mol qilish kerak.
Ayniqsa, bolalar va chaqaloqlarda uzoq muddatli diareya holatlarida, etarli miqdorda suv iste’mol qilinmasa, jiddiy sog’liq muammolari paydo bo’lishi mumkin.
Diareyani nima davolaydi?
Kattalardagi diareyani uy sharoitida davolash usullari:
- qaynatilgan kartoshka yoki ozgina sut va o’simlik moyi bilan tayyorlangan kartoshka pyuresi,
- Uy qatiq va ayron,
- guruch sho’rva,
- qaynatilgan choy,
- banan va sabzi,
- Probiyotik manbai kefirdir.
Bundan tashqari, og’ir diareya bo’lsa, suyuqlik va elektrolitlar yo’qotilishining oldini olish uchun uyda og’iz regidratatsion suyuqlik (ORS) deb ataladigan aralashmani tayyorlash mumkin.
Tayyorlanishi:
- 1 litr qaynatilgan va sovutilgan suvda 1 osh qoshiq donador shakar,
- 1 choy qoshiq tuz qo’shing va aralashtiring,
- Har bir defekatsiyadan keyin yarim stakan suv iching.
- ORS suyuqligi har kuni tayyorlanishi va iste’mol qilinishi kerak.
